16 Mart 1848 tarihinde Rüştiyelere öğretmen yetiştirmek amacıyla üç yıl süreli “Darül Muallimin-i Rüşdi” adını taşıyan okullar kurulmuştur. Bu tarih, öğretmen okullarının ilk kuruluş tarihi olarak kabul edilmekte ve her yıl 16 Mart tarihi, öğretmen okullarının kuruluş yıldönümü olarak kutlanmaktadır.
Edirne’nin kuruluşundan bugüne yayınlanmış kitap, dergi, gazete ve makalelerini arşivlerden araştırırken 1931 yılında yayımlanmış “Edirne Erkek Muallim Mektebi Mecmuası”nın ilk sayısına ulaşmıştım. Bu dergiyi incelerken “Gazi’nin Büstü” başlıklı yazı ilgimi çekmişti.
16 Mart’ın da Öğretmen Okullarının kuruluş günü olduğu düşüncesiyle dergide yayınlanan bu yazı ile Heykeltıraş Ratip Aşir’in hayat hikâyesini diğer kaynaklardan derleyerek siz okuyucularıma aktarmayı düşündüm. Biz biliyoruz ki, Edirne’nin eğitim kurumlarından çok önemli kişiler yetişmiş ve çok değerli eğitimciler de görev almıştır. Bu yazıya konu olan Heykeltıraş Ratip Aşir ACUDOĞU’da bunlardan birisidir.
“Muallim Mektebi Mecmuası okurlarına Büyük Gazimizin çok muvaffakiyetli bir büstlerini takdim ediyor. Bu kıymetli eserin sanatkârı, Edirne Erkek Muallim Mektebi resim öğretmeni Heykeltıraş Ratip Aşir Beydir. Sanatkârın en derin millî heyecanlarla duyarak yarattığı bu eser, modelini nihayet Gazimizin fotoğraflarından ve sanatkârın ruhundaki derin izlerden almış olmakla beraber kesinlikle söylenilebilir ki, şimdiye kadar vücuda getirilen Gazi büstlerinin en muvaffak olanıdır. Bunun sebebi eseri yapanın bir Türk sanatkârı, Gaziyi çok iyi duyan bir Türk genci olmasıdır.”
Ratip Âşir Bey, 20 Şubat 1898’de İstanbul Molla Gürani’de doğmuştur. İlköğrenimini Mahmudiye Rüştiyesi’nde tamamlamış, ortaöğrenimini Ankara Sultanisi’nde sürdürürken son sınıfta I. Dünya Savaşı nedeniyle askere alınmıştır. Savaşa 37. Kafkas Fırkası depo taburunda katılmış ve mütarekede üsteğmenlik ile terhis edilmiştir. Babası Hüseyin Aşir Molla medreseden yetişmiş, taşra kadılıklarında bulunmuş, hür fikirli, seçkin ve aydın bir kişidir, oğlunun heykeltıraş olmak istediğini öğrendiğinde, onu meslek seçiminde tamamen serbest bırakmıştır
İlk sanat derslerini 1918 yılında girdiği Sanayi-i Nefise Mektebinde sürdürmüş ve İhsan Özsoy’un öğrencisi olmuştur. 1920 yılında tahsili için Münih Sanayi Nefise Akademisinin düzenlediği sınavı kazanarak Almanya’ya gitmiştir. Yaklaşık iki buçuk sene süren eğitiminden sonra memleketine geri dönmüştür. Bu defa da İstanbul’da Güzel Sanatlar Akademisi’nin Avrupa sınavını birincilik ile kazanarak tekrar tahsil için Fransa’ya gönderilmiştir. Eğitimini Fransa’da Julian Akademisi ve dönemin ünlü heykeltıraşı Bourdelle’in atölyesinde sürdürmüş, 1928 yılında yurda dönmüştür. Türkiye'ye döndükten sonra Müstakil Ressamlar ve Heykeltıraşlar Birliği'nin kurucuları arasında yer almıştır.
Ratip Aşir, 1928 yılında Resim öğretmeni olarak tayin edildiği Edirne Öğretmen Okulu'nda görev yapmaya başlamıştır. Bu değerli öğretmenimize okulda bir heykel atölyesi verilmiş ve ilk anıt çalışması olan "Kubilay Şehidi Anıtı"'nı bu atölyede gerçekleştirmiştir. Kubilay Anıtı’nın yapılacağı ve bunun için bağış toplanacağıyla ilgili haber, Edirne’nin yerel gazetesi olan Milli Gazete’nin 2 Haziran 1931 tarihli nüshasında yayınlanmıştır.
Edirne'den sonra İstanbul’da öğretmenlik görevini sürdürmüş ve Zeyrek, Bakırköy ve Beykoz’da farklı okullarda çalışmıştır. Ratip Aşir, 1939 Erzincan Depremi'nden sonra İsmet İnönü'nün Erzincan'a gösterdiği yakın ilgiye şükran ifadesi olarak şehre dikilmek üzere sipariş edilen heykeli hazırlamıştır. Acudoğu, taş, kil ve çamur kullandığı heykellerinde, insan vücudunun temel özelliklerinden yararlanarak güçlülük, sağlamlık ve uyumluluk duygularını vurgulamıştır. Figür ve büstlerinin yanı sıra, duygusal yönü ağır basan ve plastik değer taşıyan olgun anıtlar gerçekleştirerek geleceğe izler bırakmıştır.
Sanatta ilk ahlâk telkinlerini Güzel Sanatlar Akademisi Heykeltıraşı muallimi İhsan Beyden alan sanatkâr, büyük Garp Heykeltraş Prof. Belecker ve A. Bourdelle gibi üstatların öğrencisi olmuştur. Sanat hayatında en çok Aristide Maillol’un etkisinde kalmıştır. Ratip Aşir’in çok yakın dostu olduğunu ifade eden Reşat Ekrem Koçu, Bourdelle’in Ratip’e hitaben yanından ayrılırken; “Delikanlı.. heykelcilikte artık benden ve yeryüzünde başka bir fâniden öğreneceğin hiçbir şey kalmadı.. dedi ve gözleri yaşararak ekledi, yapacağın eserlerin neler olacağını bilemem, tahmin ettiğim şey eserlerinde Türk milletinin ruh asaletinin ve kudretinin yaşatılacağıdır” dediğini aktarmaktadır.
Ratip Aşir, Sanat eğitimciliği görevinin yanında heykel alanındaki çalışmalarına hiç̧ ara vermeden sürdürmüş, yaşamı boyunca pek çok yapıta da imza atmıştır. Bu yapıtlarından en önemlileri Menemen Kubilay Anıtı, Bolu Atatürk Anıtı (Nejat Sirel ile birlikte), Erzincan İnönü Anıtı ve Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Atatürk Anıtı’dır. Romantik ve hassas mizacı, Ratip'i, hiç bir zaman abstraksyon ve non-figüratif bir sanat anlayışına sevketmemiş, ele aldığı mevzuları, an'anevi ve klâsik kaideler dahilinde, azami ifadesine götürmüştür.
Hayatının en verimli yaşlarında iken kalp krizi neticesinde, 17 Ocak 1957 tarihinde İstanbul’da ölen heykeltıraş Ratip Aşir, tevazuu, sevimliliği ve efendiliği ile çevresinin, meslektaşları ve öğrencilerinin sevgi ve saygısına mazhar olmuştur.
Osmanlı’nın eğitim döneminden başlayıp Cumhuriyet’e uzanan Ratip Aşir Acudoğu’nun heykel eğitimi serüveni ve sonrasında bir heykeltıraş olarak yaşamı, Türk Heykel Tarihi ve Türk Heykeltıraşları için örnek teşkil edecek çok önemli bir yere sahiptir.
Yazımı sonlandırırken okulun yayınlamış olduğu dergideki yazının satırları içinde yer alan “Gazi’nin Büstü” başlıklı yazısında şu paragraf dikkat çekicidir. “Edirne’de Gazimize ait büstler ve müteaddit etüdlerle meşgul olan sanatkâr son olarak Lise için çok muvaffakiyetli bir büst hazırlamaktadır.” Acaba Edirne’deki hangi okullardaki büstler bu değerli heykeltıraşımıza aittir.
Kentimizin eğitim, kültür ve sanat tarihine izler bırakan değerlerimizi minnet ve saygıyla anıyoruz. Ruhları şad olsun.
Kaynaklar:
BARA, A.Hadi (1957) Heykeltıraş Refik Acudoğlu, ARKİTEKT Dergisi, Yıl: 1957 Sayı: 1957-01 (286) Sayfa: 43
Erkek Öğretmen Mektebi Mecmuası (1931) Gazi’nin Büstü, Yıl:1, Sayı:1, sayfa:3
YILMAZ, Ercan. (2018). Cumhuriyetin İlk Heykeltıraşlarından Ratip Aşir Acudoğu: Yaşamı ve Anıtları . Sanat ve Tasarım Dergisi, 8 (2), 250-265
